Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το αρχαιότερο Πανεπιστήμιο της χώρας, ιδρύθηκε με το β.δ. της 22ας Απριλίου 1837 με την επωνυμία «Πανεπιστήμιον του Όθωνος», η οποία, με το από 20 Οκτωβρίου 1862 θέσπισμα της από 10 Οκτωβρίου – 27 Νοεμβρίου 1862 Προσωρινής Κυβερνήσεως, αντικαταστάθηκε από την επωνυμία «Εθνικόν Πανεπιστήμιον». Το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο εγκαινιάστηκε στις 3 Μαΐου του 1837, αρχικά στεγάστηκε σε ένα νεοκλασικό κτήριο στη βορειοανατολική πλευρά της Ακρόπολης, το οποίο στις μέρες μας έχει ανακαινιστεί και λειτουργεί ως Μουσείο του Πανεπιστημίου. Αρχικά αποτελούνταν από 4 ακαδημαϊκά Τμήματα και 52 φοιτητές. Καθώς αποτελούσε το πρώτο Πανεπιστήμιο του νεοσύστατου νεοελληνικού κράτους, της Βαλκανικής αλλά και της Ανατολικής Μεσογείου, απέκτησε σημαντικό κοινωνικο-ιστορικό ρόλο, ο οποίος υπήρξε καθοριστικός για την παραγωγή συγκεκριμένης γνώσης και πολιτισμού μέσα στη χώρα.
Το 1841 οι διοικητικές υπηρεσίες και τα εκπαιδευτικά Τμήματα μεταφέρθηκαν στο σημερινό ευρέως γνωστό ως «κεντρικό κτήριο» του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με τον νόμο ΓΩΚΕ΄ της 17ης Ιουλίου 1911 ιδρύθηκε, σύμφωνα με την από 4 Φεβρουαρίου 1849 διαθήκη του μεγάλου ευεργέτη Ιωάννη Δομπόλη, το «Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον», το οποίο είχε κοινή Σύγκλητο και Πρύτανη με το «Εθνικόν Πανεπιστήμιον» και στο οποίο εντάχθηκαν οι θεωρητικές σχολές του τελευταίου. Από το 1932 το «Εθνικόν Πανεπιστήμιον» και το «Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον» αποτελούν από κοινού, δυνάμει του άρθρου 1 του ν. 5343/1932, το «Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών», Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου πλήρως αυτοδιοικούμενο.
Ως τις αρχές του 20ού αιώνα το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ήταν το μοναδικό πανεπιστήμιο στην Ελλάδα, το οποίο παρείχε στην ελληνική κοινωνία διπλωματούχους επιστήμονες στην ιατρική, στις φυσικές και κοινωνικές επιστήμες, στη νομική και τα οικονομικά, στη φιλολογία, την ιτσορία, στην αρχαιολογία και την εκπαίδευση καθώς και στον κλήρο. Στα πολλά χρόνια λειτουργίας του έχει προσφέρει στη χώρα ένα κέντρο πνευματικής παραγωγής, προωθώντας τη λειτουργία κύκλων διανοουμένων μέσα και έξω από τους χώρους του. Στις μέρες μας εξακολουθεί να προσφέρει σημαντικές κοινωνικές υπηρεσίες, καθώς το επιστημονικό και διδακτικό προσωπικό του συχνά συμμετέχει σε εθνικές και διεθνείς επιτροπές, διεκπεραιώνει εκπαιδευτικά και άλλα ερευνητικά έργα, οργανώνει και συμμετέχει σε σεμινάρια για ποικίλες κοινωνικές ομάδες, πολλές φορές παράλληλα με την πλήρη απασχόλησή του στο Πανεπιστήμιο. Μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές του αφορά τον χώρο της εθνικής υγείας, καθώς οι φοιτητές/τριες των επιστημών υγείας που κάνουν την πρακτική τους προσφέρουν τις ιατρικές τους υπηρεσίες στο κοινό, κάτω από την επίβλεψη του διδακτικού προσωπικού.
Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το πανεπιστήμιο με την παραδοσιακά μεγαλύτερη βαρύτητα στη χώρα, έχει καθιερώσει τη δική του παράδοση στο χώρο των επιστημών και της δημιουργικής συμμετοχής στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών λειτουργούν οκτώ Σχολές: Η Θεολογική Σχολή, η Νομική Σχολή, η Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, η Φιλοσοφική Σχολή, η Σχολή Θετικών Επιστημών, η Σχολή Επιστημών Υγείας, η Σχολή Επιστημών της Αγωγής και η Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού. Στις οκτώ (8) Σχολές του Πανεπιστημίου κατανέμονται τριάντα τρία (33) Ακαδημαϊκά Τμήματα. Κάθε Ακαδημαϊκό Τμήμα διαθέτει, προσφέρει και υλοποιεί ένα (1) πρόγραμμα Προπτυχιακών Σπουδών.
Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έχει ως στρατηγική επιλογή τη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του, ως ενός ιδρύματος που συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση των εξελίξεων της Ευρωπαϊκής και διεθνούς εκπαίδευσης και πολιτισμού. Συμβάλλει θετικά στις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στα κέντρα λήψης αποφάσεων που αφορούν την Ανώτατη Εκπαίδευση και παράλληλα μεριμνά για την προβολή του υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικού και πολιτισμικού έργου που επιτελείται στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η επίτευξη των στόχων αυτών πραγματοποιείται με:
• τη δραστηριοποίηση στο ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό πρόγραμμα Erasmus+
• τη συμμετοχή στα άλλα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά προγράμματα επιστημονικής συνεργασίας και κινητικότητας
• τη σύναψη διεθνών διμερών συμφωνιών επιστημονικής συνεργασίας με Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και συμμετοχή σε διεθνή ανεξάρτητα προγράμματα
• τη συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς, ενώσεις και δίκτυα Πανεπιστημίων
• την ανάπτυξη διεθνών κοινών μεταπτυχιακών και διδακτορικών προγραμμάτων καθώς και συνεπιβλέψεων διδακτορικών διατριβών
